Een invasieve muggensoort uit Azië blijkt in het oostelijk deel van Afrika voor een toename in het aantal malariabesmettingen te zorgen. Het gaat om de mug Anopheles stephensi, die vermoedelijk rond 2012 in Afrika arriveerde, waarschijnlijk meegelift aan boord van vrachtschepen. De door An. stephensi veroorzaakte malariabesmettingen doken als eerste op in de havenstad Djibouti. Inmiddels is de invasieve mug aangetroffen in Ethiopië, Soedan, Somalië, maar ook in Nigeria. Vermoed wordt dat de mug ook in andere Afrikaanse landen aanwezig is. Begin dit jaar werd een stad in Ethiopië getroffen door een plotselinge malaria-uitbraak. Tijdens de recente jaarvergadering van de American Society of Tropical Medicine and Hygiene (ASTMH) in Seattle was er veel aandacht voor de ontwikkelingen rond An. stephensi in Afrika.
De Wereldgezondheidsorganisatie WHO maakt zich zorgen. Het gaat om een van de grootste verplaatsingen van een malariavector in de afgelopen 50 jaar, denken experts. Malaria is in Afrika al van oudsher een grote bedreiging voor de volksgezondheid, met een half miljoen dodelijke slachtoffers per jaar, vooral jonge kinderen.
Wat met name verontrustend is aan An. stephensi, een mug die normaliter op het Arabisch schiereiland en het Indiaas subcontinent voorkomt, is dat het een stadsmug is. De meeste malariabesmettingen door An. stephensi vinden plaats in de steden en niet op het platteland, waar normaliter de meeste besmettingen plaatsvinden. Gevreesd wordt dat door An. stepensi verspreide malaria in de miljoenensteden van Afrika voor een golf van besmettingen kan zorgen.
An. stephensi is drager van beide microben die malaria veroorzaken; Plasmodium vivax en de dodelijker variant P. falciparum. De mug legt haar eitjes in stilstaand water en kiest daarvoor vaak spaarbekkens of diepe waterputten, waardoor zelfs in tijden van droogte het voortbestaan van de insecten niet in gevaar komt. De Afrikaanse malariamuggen, zoals An. gambiae en An. funestus, komen meer voor op het platteland en leggen eitjes in regenpoelen. Dat betekent dat er gedurende het regenseizoen altijd een piek in het aantal malariabesmettingen plaatsvindt; in de droge periode is er juist enig respijt. De ‘stadsmug’ uit Azië legt echter het hele jaar door eitjes.
Een alarmerende studie uit 2020 voorspelde dat, als er niets tegen An. stephensi wordt gedaan, 126 miljoen mensen in Afrika mogelijk malaria kunnen oplopen. Een recente studie uit Ethiopië laat zien dat de Aziatische mug inderdaad voor een forse toename in het aantal malariagevallen lijkt te zorgen. In de stad Dire Dawa werden in heel 2019 slechts 205 malariadiagnoses gesteld. Maar in de eerste helft van 2022 alleen al werden meer dan 2400 gevallen geteld. Onderzoekers van het Armauer Hansen onderzoeksinstituut uit Addis Ababa hebben gezinsleden van 80 malariapatiënten getest, en de resultaten vergeleken met die van 210 gezinsleden van gezonde mensen. En het bleek dat gezinsleden van malariapatiënten 5,6 keer zo veel kans op de ziekte hadden. Het bleek ook dat er meer broedplaatsen voor malariamuggen nabij huizen van geïnfecteerden te vinden waren, en in 97% van de gevallen ging het om An. stephensi. De studie toont duidelijk aan dat een invasief insect voor een snelle toename in het aantal malariabesmettingen kan zorgen.
Onderzoekers vermoeden inmiddels dat An. stephensi inmiddels door heel Afrika verspreid is geraakt, meeliftend in scheepscontainers en vrachtwagens. Een bijkomend probleem van de opmars van de invasieve mug is dat An. stephensi behoorlijk resistent is tegen de meest gebruikte insecticiden. Bovendien verblijven de muggen liever in schuren en stallen in plaats van woonhuizen, en worden de meeste mensen buitenshuis gebeten. De mug rust ook bij voorkeur op oppervlakken die niet goed met insecticide te behandelen zijn. Muskietennetten in de slaapkamer halen dus niet zo veel uit tegen An. stephensi.
Als mogelijke methode om de invasieve mug te bestrijden wordt aangeraden om waterreservoirs en putten goed af te sluiten zodat muggen geen eitjes in het water kunnen leggen, maar in de praktijk is het lastig om dit altijd te waarborgen. Toevoeging van een insecticide aan het water, dat de larven van de mug doodt is een andere methode. Bij de bestrijding van de Aedes-muggen, die ziektes als dengue en chikungunya verspreiden, werken die methodes al.
Referenties
Informatie van de Wereldgezondheidsorganisatie over Anopheles stephensi
Naar boven
