Overblijfselen van individuen die bijna 2.000 jaar geleden aan de oostkust van Zuid-Amerika leefden, hebben het oudste bekende bewijs opgeleverd voor de familie van micro-organismen die onder andere syfilis veroorzaken. De ontdekking, die is gerapporteerd in Nature, werpt verdere twijfel op het toch al wankele idee dat de bemanning van Christopher Columbus aan het eind van de 15de eeuw syfilis naar Europa heeft geëxporteerd vanuit de Amerika’s.
Belangrijker nog, stellen wetenschappers, duwen de oude genomen de oorsprong van Treponema pallidum, de veroorzaker van syfilis en andere ‘treponemale’ ziekten, zelfs duizenden jaren terug.
De beruchtste treponemale infectie is venerische syfilis, over het algemeen veroorzaakt door de ondersoort T. pallidum pallidum maar ook door andere veroorzaakt kan worden. Een tweede ondersoort wordt meestal geassocieerd met framboesia, dat huidletsels aan handen en voeten veroorzaakt. En een derde veroorzaakt de meeste gevallen van een orale infectie bekend als bejel. Onbehandeld kunnen al deze ziekten schade toebrengen aan de botten.
De oorsprong van syfilis en andere treponemale ziekten blijft een mysterie. Explosieve syfilis-uitbraken in Europa, die begonnen in de late vijftiende eeuw, leidden tot de theorie dat de bemanning van Columbus de ziekte uit Amerika importeerde.
Maar het gebrek aan duidelijk bewijs voor syfilis in pre-Columbiaanse overblijfselen uit Amerika bracht deze theorie in twijfel. In 2020 meldden onderzoekers de ontdekking van diverse T. pallidum-stammen in vijftiende-eeuws Europa, waarvan sommige mogelijk voorafgingen aan de terugkeer van Columbus’ bemanning. De vondst suggereerde dat de bacterie al geruime tijd in Europa was geëvolueerd voordat de ontdekkingsreizigers terugkeerden.
Om de geschiedenis van treponemale ziekten in Amerika beter te begrijpen, zochten Verena Schuenemann en Kerttu Majander, archaeogenetici aan de Universiteit van Zürich in Zwitserland, die het onderzoek in 2020 leidden, en hun collega’s naar tekenen van treponemale bacteriën in botten van menselijke overblijfselen die ongeveer 2.000 jaar geleden begraven waren aan de zuidkust van Brazilië.
Zij ontdekten dat de T. pallidum-genomen die uit de botten waren hersteld, het meest leken op die van de moderne ondersoort die meestal bejel veroorzaakt – een ziekte die tegenwoordig niet typisch in Amerika wordt gevonden. De oude genomen leken minder op die van de stammen die meestal worden geassocieerd met framboesia of syfilis, die beide wel in Zuid-Amerika voorkomen. Dit impliceert dat de huidige verspreiding van T. pallidum ondersoorten verschilt van die in het verleden.
Verder onderzoek van de genomen suggereerde dat bekende T. pallidum lijnen waarschijnlijk tot wel 14.000 jaar geleden begonnen te diversifiëren – 10.000 jaar eerder dan eerder gesuggereerd – en dat moderne stammen evolueerden in de afgelopen 3.000 jaar.
Er is echter een groeiende erkenning dat treponemale ondersoorten zich op verschillende manieren kunnen manifesteren. Bijvoorbeeld, van ondersoorten gekoppeld aan bejel en framboesia is bekend dat ze ook venerische syfilis kunnen veroorzaken. De zoektocht naar de oorsprong van syfilis is eigenlijk een zoektocht naar de oorsprong van de Treponema, stellen de onderzoekers.
De ontdekking van bejel-veroorzakende Treponema in Brazilië 2.000 jaar geleden ontkracht de theorie dat syfilis met Columbus terugkwam niet direct, zeggen de onderzoekers. Maar het eerdere bewijs voor diverse Treponema-stammen in vijftiende-eeuws Europa en de herziene evolutionaire tijdschaal voor T. pallidum maken het wel veel onwaarschijnlijker dan het al was. Een mogelijkheid is dat treponemale ziekten nog eerder in Eurazië of Afrika zijn ontstaan en Amerika hebben bereikt met de eerste mensen die daar minstens 15.000 jaar geleden heen migreerden via de landbrug over de Beringstraat. Een andere mogelijkheid is dat de bacteriën naar mensen zijn overgesprongen vanuit een dierlijke gastheer. Bekend is dat primaten en andere dieren, waaronder konijnen, kunnen worden geïnfecteerd met T. pallidum.
Referentie
Naar boven
