We hebben er allemaal mee te maken, zeker in het zomerseizoen als we veel buiten zijn en slapen met de ramen open. Een vervelend bultje of rood plekje dat pijn doet of jeukt: het visitekaartje van een of ander insect of ander levend wezen dat ons heeft gestoken of gebeten. Soms is de dader bekend: de meeste mensen weten wel wanneer ze door een bij of wesp gestoken zijn. En ook een muggenbeet (muggen steken niet, maar bijten!) is doorgaans snel herkend. Maar andere steek- of beetplekken zijn minder makkelijk te herkennen. Goed idee dus om tien in ons land meest voorkomende insectenbeten en -steken even op een rij te zetten.
Eerst even het verschil tussen een beet en een steek uitleggen: een beet wordt toegebracht door de monddelen van een insect. Zij doorboren onze huid om zich te voeden met bloed of cellen, en in het speeksel van het insect zitten enzymen die ervoor zorgen dat het bloed niet te snel klontert, en die enzymen veroorzaken vaak de kenmerkende jeuk. Insectenbeten in Nederland worden doorgaans gegeven door muggen, luizen, vlooien, dazen, teken en bedwantsen.
Een steek komt van het achtereind van een insect. Uit zelfverdediging geven ze een diepe prik met hun angel, die soms, zoals bij bijen ook nog van weerhaakjes is voorzien. Via die angel wordt gif in onze huid geïnjecteerd, en dat gif zorgt voor jeuk, pijn, zwelling en kan bij gevoelige personen een hevige allergische reactie oproepen: anafylaxie. Steken worden doorgaans uitgedeeld door bijen, wespen, hommels (ja, die steken ook) en rode mieren. Er bestaan overigens ook insecten die zowel kunnen bijten als steken, bijvoorbeeld vlooien, luizen, muggen en dazen. En in landen als Australië bestaan mieren die net zo pijnlijk kunnen bijten als steken.
Insectenbeten en –steken zijn in Nederland meestal onschadelijk en leveren behalve jeuk, pijn en een rode bult geen noemenswaardige gezondheidsrisico’s, tenzij iemand een allergie heeft. Maar er zijn wel degelijk insecten die een infectieziekte kunnen veroorzaken. De beruchte Zwarte Dood werd overgebracht door Yersinia pestis-bacillen in het speeksel van vlooien die in de pels van ratten leefden. En iedereen weet dat malaria wordt overgebracht door muggen. Ook tekenbeten zijn berucht: in het speeksel van deze kleine krabachtige diertjes leeft de bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken.
Hier volgt de top 10 van de meest voorkomende insectenbeten en -steken in Nederland:
Een muggenbeet herken je aan de gezwollen rode vlek, ongeveer zo groot als een besje. Muggen zuigen graag bloed op plaatsen waar de huid dun is, zo bereiken ze gemakkelijker de bloedvaten. Ze kiezen dus graag voor de huid tussen je vingers of tenen, of aan de binnenkant van je elleboog. Een muggenbeet is vervelend, maar op zich ongevaarlijk. Heel anders is dat in landen in de tropen, waar de Aedes Aegyptii-mug malaria kan overbrengen. En ook de Aziatische tijgermug, die steeds vaker in onze contreien opduikt, is een beruchte ziekte-overbrenger. Die kan de ziektes dengue en chikungunya overbrengen.
Paarden en koeien weten er alles van: de daas is geen graag geziene gast. Deze grote, dikke vliegen –niet voor niets ook paardenvliegen genoemd- voeden zich met bloed van zoogdieren en hebben er geen problemen mee om mensen te bijten als er geen vee in de buurt is. Een beet van een daas is een stuk pijnlijker dan die van een mug. In zeldzame gevallen veroorzaakt een dazenbeet een bloedvergiftiging of infectie.
Rode bosmieren zijn piepklein, maar kunnen venijnig bijten. Vooral in dennenbossen kom je ze tegen. Mieren bijten niet om zich te voeden, maar als verdedigingsmechanisme. Een beet van een rode mier laat meestal roze bultjes na die veel jeuk veroorzaken. Bij een klein percentage mensen kunnen die beten een allergische reactie veroorzaken die potentieel gevaarlijk kan zijn.
Teken zijn kleine aan krabben verwante diertjes, die zich voeden met bloed van honden, katten en mensen. Wie in de zomer een boswandeling maakt of ergens picknickt loopt in sommige gebieden een grote kans om gebeten te worden. De teek bijt zich vast in de huid en zuigt zich vol bloed, en laat zich daarna vallen. Een tekencheck na een activiteit in de natuur is dus geen overbodige luxe, en het is belangrijk om gevonden teken met kop en al te verwijderen. Een tekenbeet is pijnloos en laat soms niet meer dan een kleine rode plek achter. Later kunnen zich concentrische rode kringen voordoen. Een tekenbeet kan een parasiet bevatten die de ziekte van Lyme kan veroorzaken, een infectieziekte die in sommige gevallen zeer ernstig kan zijn.
Ouders van schoolgaande kinderen kennen deze parasiet vaak maar al te goed: de hoofdluis. Er zal bij weinig mensen die gebeten worden twijfel bestaan wie de boosdoener is. Overal waar haar groeit kunnen luizen toeslaan. Meestal zijn luizenbeten gemakkelijk te herkennen als kleine rode plekjes. Op zich is een luizenbeet onschadelijk, maar de jeuk is enorm irritant.
Verwar luizen niet met vlooien. Vlooien kiezen juist liever voor de onderste kant van ons lichaam om te bijten: meestal worden mensen in de benen gebeten. Vlooienbeten herken je omdat vlooien meerdere malen achtereen bijten, je ziet dus een cluster van kleine rode bultjes. Net als luizenbeten zijn vlooienbeten doorgaans ongevaarlijk, en veroorzaken ze hevige jeuk. Vlooienbeten waren echter ook de oorzaak van pestepidemieën in het verleden, waaronder de Zwarte Dood die in de veertiende eeuw de Europese bevolking decimeerde.
Steken wespen vaker dan andere insecten? Misschien wel, en dat komt dan omdat de wesp geen weerhaakjes op zijn angel heeft en dus vaker kan steken. Een plotselinge, felle pijn, gevolgd door een branderig, jeukend gevoel en een stevige rode zwelling zijn de onmiskenbare tekenen van een wespensteek. Op zich is ook deze steek ongevaarlijk, maar mensen met een allergie kunnen erdoor in een anafylactische shock raken.
Een bij steekt alleen uit zelfverdediging en betaalt voor die daad met haar leven. De angel is bezet met weerhaakjes en blijft steken in de huid, en als de bij zich terugtrekt blijft de angel en het gifzakje achter. De pijn is onmiskenbaar en verschilt nauwelijks van die van een wespensteek. Het is belangrijk om de angel meteen te verwijderen om te voorkomen dat er meer gif in de huid wordt ingespoten. Net als bij wespensteken kunnen mensen die overgevoelig zijn voor bijensteken een hevige, potentieel levensbedreigende allergische reactie krijgen. Vaak worden mensen ook door meerdere bijen gestoken: wanneer een bij steekt en sterft geeft zij een feromoon af dat naburige bijen waarschuwt dat er een gevaarlijke indringer is, en dat signaal triggert andere bijen om ook aan te vallen.
De Aziatische hoornaar -niet te verwarren met de Europese- duikt meer en meer op in ons land. Het insect lijkt op een wesp, maar dan twee keer zo groot. En ook de steek is navenant: veel pijnlijker dan een wespensteek, met veel langduriger gevolgen. Ook deze steek kan voor grote problemen zorgen bij mensen met een overgevoeligheid. Daarnaast kunnen ook mensen die niet allergisch zijn hinder van een hoornaarsteek ondervinden als die op een kwetsbare plek wordt uitgedeeld. De steek zorgt voor stevige zwellingen die in ongunstige gevallen de ademhaling kunnen bemoeilijken. Onlangs nog belandden drie mensen in België in het ziekenhuis na een steek van een Aziatische hoornaar.
In hotels waar het minder goed met de hygiëne is gesteld en waar het beddengoed niet heet genoeg wordt gewassen en gestreken kom je deze onwelkome bedgenoten wel eens tegen: bedwantsen. Bedwantsen voelen zich thuis tussen de lakens en voeden zich met mensenbloed. Net als vlooien bijten ze meerdere malen waardoor hun beten vaak in een kenmerkend zigzagpatroon ontstaan.
En dan zijn er nog allerlei andere diertjes die het op ons voorzien lijken te hebben en een beet of steek kunnen uitdelen. Zandvlooien, knutten (ook wel knaasjes, een soort stekende mug), horzels… zelfs doodgewone huisspinnen kunnen een pijnlijke beet uitdelen. En vergeet het water niet: watertorren, libellenlarven en roeipootkreeftjes kunnen in zoetwater toeslaan, en in de zee kom je makkelijk in aanraking met kwallen en heel soms pietermannen, dat zijn vissen met giftige stekels.
Wie op vakantie gaat kan trouwens nog veel meer vervelende bijters en stekers tegenkomen, binnenkort leest u meer over parasieten en insecten die je op reis kunt tegenkomen en wat je ertegen kunt doen.
Bronnen
Pagina Huidziekten.nl over insectensteken en –beten
GGD Amsterdam heeft een pagina over dierplagen, o.a. teken en bedwantsen
UMC Utrecht heeft een informatiepagina over Insectengifallergie
Naar boven
